Hindoeïsme

Het Hindoeïsme is een van de oudste levende godsdiensten en gaat ook vandaag nog door als een gezonde, kleurrijke en uitbundige traditie. Het wordt geclassificeerd als een van de belangrijkste wereldreligies met meer dan 800 miljoen volgelingen. Het Hindoeïsme, dat sterk geworteld is in India en andere delen van Azië, is wereldwijd bekend door de kunst, de vegetarische keuken, de klederdracht en de filosofie. Het Hindoeïsme propageert zeer prominent dat zijn leringen voor alle mensen in alle tijden relevant zijn, en accepteert andere godsdiensten als verschillende wegen naar het gemeenschappelijke doel om de ziel met God te verbinden. Bijgevolg verwijzen geleerden naar het Hindoeïsme als "een familie van religies" of "een manier van leven", door Hindoes vaak "Sanatana Dharma" (de eeuwige manier van leven) genoemd.

Het hindoeïsme is de grootste godsdienst in Azië en de op twee na grootste ter wereld, gemeten naar het aantal aanhangers. Er zijn verschillende bronnen voor de bevolkingscijfers van de Hindoes1. De consensusschatting van de huidige wereldbevolking van Hindoes is ongeveer 885 miljoen.

* De Central Intelligence Agency (CIA) schat het percentage Hindoes in de wereld op ongeveer 13,26 op een totale wereldbevolking van 6.677.563.921 (raming juli 2008). Encyclopaedia Brittanica schatte het aandeel van Hindoes in de wereld op 13,33 procent in 2005. Volgens het tijdschrift Foreign Policy van de Carnegie Endowment for International Peace zou de wereldbevolking van Hindoes in mei 2007 870 miljoen bedragen, en jaarlijks met ongeveer 1,52 procent toenemen.

Het Hindoeïsme is minstens 4000 jaar oud. In tegenstelling tot de meeste andere godsdiensten heeft het Hindoeïsme geen enkele stichter, geen centrale autoriteit of een algemeen aanvaarde reeks leerstellingen.

De gemeenschappelijke noemer van alle tradities binnen het Hindoeïsme is de aanvaarding van de Veda's als geopenbaarde geschriften. Volgens het Hooggerechtshof van India werd het Hindoeïsme in 1966 juridisch in de eerste plaats gedefinieerd als "Aanvaarding van de Veda's met eerbied als de hoogste autoriteit in religieuze en filosofische zaken". (Het boeddhisme en het jainisme zijn weliswaar in India ontstaan, maar vallen niet onder de talrijke variëteiten van hindoeïstische doctrines en praktijken, hoofdzakelijk omdat deze beide tradities de Veda's verwierpen).

Het woord Hindoe en Hindoeïsme, hoewel zeer praktisch en handig voor geleerden, buitenstaanders en zelfs zijn volgelingen, zijn nergens te vinden in een van de oude Vedische geschriften geschreven in de Sanskriet taal, dus misschien zou een meer geschikte manier om te verwijzen naar de verschillende "Hindoe" tradities "Vedische" tradities kunnen zijn. 

Het Hindoeïsme kent niet één geschrift, maar vele. Zij omvatten de Veda's en hun uitvloeisels die soms gezamenlijk "de Vedische geschriften" worden genoemd, geschreven in de Sanskriet taal. Er zijn twee hoofdindelingen:

• Shruti (dat wat gehoord is) is canoniek, bestaat uit openbaring en onbetwistbare waarheid, en wordt beschouwd als eeuwig. Het verwijst hoofdzakelijk naar de Veda's zelf.
• Smriti (dat wat men zich herinnert) is aanvullend en kan in de loop der tijd veranderen. Het is alleen gezaghebbend voor zover het overeenstemt met de basis van Shruti.

Er zijn verschillende meningen over de relatieve geldigheid en het belang van elk. Sommige Hindoes benadrukken het fundamenteel belang van Shruti, terwijl anderen zeggen dat Smriti vandaag de dag belangrijker is voor het toegankelijk maken van waarheden.

De shruti teksten worden als belangrijker beschouwd, maar zij zijn filosofisch en moeilijk te begrijpen. De Veda's zijn onderverdeeld in 4:

• De Rig Veda is de belangrijkste en de oudste en is onderverdeeld in 10 boeken met in totaal 1028 hymnen ter lofzang op verschillende godheden. Het bevat ook de beroemde Gayatri mantra en het gebed genaamd de Purusha Sukta (het verhaal van de Allerhoogste Heer).
• De Yajur Veda is een priesterlijk handboek voor gebruik bij de uitvoering van yajna’s (offers).
• De Sama Veda bestaat uit gezangen en melodieën die gezongen worden tijdens de eredienst en de uitvoering van yajna.
• De Atharva Veda bevat hymnen, mantra's en bezweringen, grotendeels buiten het bereik van yajna.

Binnen elk van deze 4 boeken zijn er 4 soorten van samenstelling of divisies:

• De Samhita's zijn letterlijk "verzamelingen", in dit geval van hymnen en mantra's.
• De Brahmana’s zijn proza-handleidingen van ritueel en gebed voor priesters. Zij leggen de Samhita's uit.
• De Aranyaka’s zijn letterlijk "bosboeken" voor kluizenaars en heiligen. Het zijn filosofische verhandelingen.
• De Upanishads zijn de boeken van de filosofie en worden ook wel "Vedanta" genoemd, het einde of de conclusie van de Veda's.

De smriti helpt om de shruti uit te leggen, vaak door middel van verhalen. Binnen de categorie van Smriti zijn er 4 belangrijke subcategorieën:

• De Itihasa’s omvatten "geschiedenissen" en grote epen zoals de Mahabharata (110.000 verzen) en de Ramayana, de meest populaire teksten voor Hindoes. De Mahabharata omvat de Bhagavad Gita (700 verzen), die een filosofische Smriti tekst is en het meest gelezen boek door Hindoes. (Het komt het dichtst in de buurt van wat de Bijbel is voor de christenen en de Koran voor de moslims).
• De Purana's omvatten 18 Maha (grote) Purana's en vele Upa (ondergeschikte) Purana's. De Bhagavata Purana is de meest populaire.
• De Dharma Sastra’s zijn "wetboeken" waaronder de beroemde Manu-smriti en de Vishnu-smriti.
• De Sutra's zijn boeken van beknopte waarheden of aforismen en omvatten de Shrauta-sutra's, Shulba-sutra's, Grihya-sutra's, Vedanta-sutra's, enz.

Geschriften en commentaren van grote theologen of acharya's worden ook aanvaard als Vedische geschriften.

In plaats van de nadruk te leggen op het belang dat iedereen hetzelfde gelooft, legt het hindoeïsme de nadruk op de noodzaak van een oprechte spirituele praktijk. Ondanks de flexibele benadering van geloof, worden de volgende overtuigingen gedeeld:

• Atman (ziel)
• Samsara (reïncarnatie)
• Karma (actie)
• Prakriti (materie)
• Gunas (kwaliteiten)
• Maya (illusie)
• Moksha (bevrijding)
• Bhagavan (God)

Om het Hindoe wereldbeeld te begrijpen is het essentieel om dit eerste en fundamentele concept te begrijpen. Atman verwijst naar het niet-materiële zelf, dat nooit verandert. Het is verschillend van zowel de geest als het lichaam. Dit werkelijke zelf staat boven de tijdelijke benamingen die wij gewoonlijk aan onszelf toekennen, in termen van ras, geslacht, soort en nationaliteit. Bewustzijn, waar het ook wordt aangetroffen (dus niet alleen bij mensen), wordt beschouwd als een symptoom van de ziel, en zonder dat bewustzijn heeft het lichaam geen bewustzijn. Kortom, de atman of individuele ziel is geest (Brahman), onveranderlijk, eeuwig en bewust, terwijl het lichaam materieel, tijdelijk en onbewust is. Bij de dood wordt de ziel in het subtiele (astrale) lichaam meegevoerd naar een ander lichaam. Het volgende lichaam wordt bepaald door de geestesgesteldheid bij de dood, en door de verlangens van de ziel.

Samsara of cyclus van reïncarnatie verwijst naar het proces van het overgaan van het ene lichaam naar het andere in alle soorten van leven. Hindoes geloven dat bewustzijn aanwezig is in alle levensvormen, zelfs in vissen en planten. Maar hoewel de ziel in alle soorten aanwezig is, wordt het potentieel ervan in verschillende mate tentoongespreid. Bij vissen en planten is zij het meest "bedekt", praktisch slapend, terwijl zij bij mensen het meest alert is. Deze progressie van bewustzijn manifesteert zich in 6 grote "klassen van leven", namelijk:

1. aquatische organismen
2. planten
3. insecten en reptielen
4. vogels
5. dieren en
6. mensen.

De meeste Hindoes beschouwen samsara in wezen als pijnlijk, een cyclus van 4 steeds terugkerende problemen: geboorte, ziekte, ouderdom en dood.

De universele wet van karma (actie en reactie) bepaalt het unieke lot van elke ziel. De zelfbepaling en de verantwoordelijkheid van de individuele ziel berust op haar vermogen tot vrije keuze. Dit wordt alleen uitgeoefend in de menselijke vorm. Terwijl in lagere soorten, de atman geen morele beslissingen neemt, maar in plaats daarvan gebonden is aan instinct. Daarom, hoewel alle soorten van leven onderhevig zijn aan de reacties van activiteiten uit het verleden, wordt dergelijk karma alleen gegenereerd wanneer men zich in de menselijke vorm bevindt. Het menselijk leven alleen is een leven van verantwoordelijkheid. De Bhagavad Gita categoriseert karma en noemt 3 soorten menselijke handelingen:

1. Karma: die welke verheffen
2. Vikarma: die welke degraderen en
3. Akarma: die welke noch goede noch slechte reacties teweegbrengen en aldus tot bevrijding leiden.

Prakriti of materie is inert, tijdelijk en onbewust. Alles gemaakt van materie ondergaat 3 stadia van bestaan:

1. het wordt gecreëerd
2. het blijft voor enige tijd en,
3. het wordt onvermijdelijk vernietigd.

Materie is samengesteld uit 3 kwaliteiten (guna's) die overeenkomen met schepping, voortbestaan en vernietiging. Zij zijn: Sattvaof goedheid is zuiver, verheffend, verlichtend Rajas of hartstocht motiveert ons om te scheppen, te verwerven en te genieten Tamas of onwetendheid is vuil, vernederend, misleidend en destructief Alle materiële verschijnselen kunnen worden geanalyseerd in termen van de guna's. Afhankelijk van de voorkeur van de ziel voor een bepaalde geaardheid, neemt zij een overeenkomstig lichaam aan. Zij die beïnvloed worden door goedheid zullen bij hun dood verheven worden naar de hemelse planeten, zij die grotendeels beïnvloed worden door hartstocht blijven in de menselijke samenleving en zij die beïnvloed worden door onwetendheid gaan de lagere soorten binnen.

Maya of illusie betekent dat wat niet is. Onder invloed van de 3 guna's identificeert de atman of ziel zich ten onrechte met het lichaam. Hij aanvaardt gedachten als "Ik ben blank en ik ben een man", of "Dit is mijn huis, mijn land en mijn religie." Zo identificeert de verbijsterde ziel zich met het tijdelijke lichaam en alles wat daarmee verbonden is, zoals ras, geslacht, familie, natie, banksaldo en sektarische religie. Onder deze valse identiteit streeft de atman ernaar de materie te beheersen en ervan te genieten. Het is door het cultiveren van de kwaliteit van goedheid dat de ziel geleidelijk vooruitgang kan boeken in de richting van transcendentie en uiteindelijk volledig kan ontsnappen aan de invloed van een van de 3 guna's, inclusief goedheid, en bevrijding kan verkrijgen.

Moksha of bevrijding van Samsara, Maya en de invloed van de 3 guna's wordt door de meeste Hindoe-tradities beschouwd als het uiteindelijke doel van het leven. De belangrijkste meningsverschillen gaan over de precieze aard van Moksha. Hoewel vrijwel alle scholen dit beschouwen als een staat van eenheid met God, wordt de aard van deze eenheid betwist. De Advaita of monistische tradities zeggen dat moksha de vernietiging inhoudt van het valse gevoel van individualiteit van de ziel en de realisatie van haar volledige niet-verschillen van God. De Dvaita of dualistische tradities beweren dat God altijd gescheiden blijft van de individuele ziel of atman, zelfs nadat de ziel bevrijding van haar valse identiteit heeft bereikt; en vereniging met God verwijst naar een eenheid van doel waarin de individuele ziel zich overgeeft aan, dient tot en houdt van de Allerhoogste Brahman of God.

God wordt in het Hindoeïsme met vele namen aangesproken, afhankelijk van de traditie of het aspect van de Allerhoogste Waarheid dat men probeert voor te stellen. Veel Hindoes beschrijven God als Sat-Cid-Ananda of vol van eeuwigheid, kennis en gelukzaligheid. Deze komen overeen met drie hoofdkenmerken van de Allerhoogste: Brahman verwijst naar het alles doordringende aspect van God. De Schrift zegt "alles is Brahman". Dit sat/eeuwige aspect van God wordt gerealiseerd door het begrijpen van de eigen eeuwige natuur als atman. Paramatman of Antaryami betekent "de bestuurder binnenin" en verwijst naar God die in de harten van alle wezens verblijft. Hij wordt vaak aangeduid als de Superziel en wordt aanvankelijk op verschillende manieren waargenomen, via het geheugen, instinct, intelligentie, inspiratie en uitzonderlijke bekwaamheid. Hij is het voorwerp van meditatie voor vele mystieke yogi's. Dit kenmerk van God vertegenwoordigt zijn cit- of kennisaspect. Bhagavan betekent "iemand die begiftigd is met onbeperkte volheden" en verwijst naar God die voorbij deze materiële wereld leeft. Bhagavan is de Allerhoogste en de individuele ziel kan een directe relatie met Hem aangaan, waardoor zij ananda of spiritueel genot ervaart. De meeste tradities erkennen deze drie aspecten van God, maar zullen de relatie tussen hen verschillend begrijpen. Zij benadrukken vaak dat één eigenschap belangrijker is dan de andere. Zij verschillen ook wat betreft de exacte identiteit van God en hun begrip van de vele goden en godinnen.

Het classificeren van de vele groepen binnen het Hindoeïsme is een uitdaging, meer dan bij andere religies. Door dit te doen, kunnen we onbewust het idee bevorderen dat het Hindoeïsme één enkele monolithische godsdienst is. Zoals eerder gezegd is het eerder een "familie van religies" waarbij elk familielid autonoom is maar wel onderscheidende familiekenmerken deelt. Het feit dat sommige Hindoeïstische tradities monotheïstisch zijn, andere monistisch en weer andere polytheïstisch, is een bewijs dat het Hindoeïsme sterk verschilt van andere wereldreligies. Als we proberen specifieke stromingen binnen het Hindoeïsme te onderscheiden, lopen we het gevaar te ver door te generaliseren, stereotypen te bevorderen en valse grenzen te trekken. Niettemin is het nuttig - zelfs noodzakelijk - om een enigszins voorlopig kader vast te stellen voor het categoriseren van de talrijke groepen en subgroepen.

De hoofdindeling van het Hindoeïsme is gebaseerd op de gerichtheid van de eredienst, die vier hoofdtradities oplevert:

1. Het Vaishnavisme is de grootste traditie binnen de familie van religies die Hindoeïsme wordt genoemd. Het is de oudste monotheïstische traditie in de wereld. Haar volgelingen, vaishnava's genaamd, aanbidden God onder de namen/vormen van Vishnu ("degene die alles doordringt"), Krishna ("de alom aantrekkelijke"), Rama ("de bron van alle plezier") of andere minder bekende namen/vormen of Avatars. Er zijn vier hoofdtakken of sampradaya’s van het vaishnavisme en vele subtakken. De theologen/stichters van deze 4 hoofdtakken of sampradaya’s zijn: Ramanuja, Madhva, Nimbarka en Vishnuswami. De belangrijkste Vedische geschriften die door de Vaishnava's worden bestudeerd en gevolgd zijn: Mahabharata, Ramayana, Bhagavad-Gita, Bhagavat Purana en Vedanta Sutras. De belangrijkste pelgrimsoorden voor de Vaishnava's zijn: Mathura/Vrindavana, Ayodhya, Puri, Dvaraka, Tirupati, Gurvayor, Shri Rangan, enz.

2. Het Shaivisme is de op een na grootste traditie en heeft verschillende en belangrijke takken. Het wordt algemeen geassocieerd met ascese. Heer Shiva zelf wordt vaak afgebeeld als een yogi die in meditatie zit in de Himalaya’s. De belangrijkste Vedische geschriften die door de Shaivieten worden bestudeerd en gevolgd zijn: Svetashvatara Upanishad, Shiva Purana en de Agama’s. De belangrijkste pelgrimsoorden voor de Shaivieten zijn: Benares, Rameshvaram, Kedarnatha, Amarnatha, enz.

3. Shaktisme richt zich op de godin die algemeen "Devi" wordt genoemd. De Shakta traditie vereert specifiek Shiva's gemalin, in haar vele verschillende vormen zoals Parvati, Durga, Kali, enz. De belangrijkste Vedische geschriften die door de Shakta’s bestudeerd en gevolgd worden zijn: Devi Purana, Kalika Purana, Devi Bhagavata Purana en de Tantra’s. De belangrijkste pelgrimsoorden zijn: Bengalen, Calcutta (Kali Tempel), Kanyakumari, Madurai, Vaishno Devi, enz.

4. Er is een vierde mainstream Hindoe traditie genaamd Smarta. De volgelingen van deze traditie worden de Smarta's genoemd en zijn traditioneel en zeer strikt wat betreft regels en voorschriften en benadrukken de universaliteit van het Hindoeïsme door zich te distantiëren van de exclusieve vereerders van Vishnu, Shiva of Devi. De belangrijkste theoloog van deze traditie is Shankaracharya of Adi Shankara, van wie wordt gezegd dat hij het systeem van de verering van 5 godheden heeft ingevoerd. Hij was de stichter van de Advaita School van Vedanta die aan de basis ligt van de wijdverspreide opvatting dat alle godheden gelijk zijn. De belangrijkste geschriften voor de Smarta’s zijn: Vedanta Sutra, Upanishads en Shariraka Bhasya. En de belangrijkste pelgrimsoorden zijn: Badrinatha, Puri, Kanchipuram, enz.

Een ander criterium voor het classificeren van de volgelingen van het Hindoeïsme zijn de spirituele processen of paden die zij kiezen. Hoewel er binnen het Hindoeïsme vele verschillende praktijken bestaan, vallen de meeste onder 4 hoofdpaden of marga’s. Aangezien deze paden gericht zijn op vereniging (met God) worden zij ook wel "yoga’s" genoemd. Zij zijn:

1. Karma Marg/Yoga of het pad van (juiste) actie
2. Jnana Marg/Yoga of het pad der kennis
3. Raja (Astanga) Marg/Yoga of het pad van meditatie
4. Bhakti Marg/Yoga of het pad van devotie

De vier belangrijkste denominaties geven vaak de voorkeur aan een of meer van deze paden, bijvoorbeeld de Vaishnava's geven de voorkeur aan het pad van devotie, de Shaivieten aan het pad van kennis en meditatie, de Shakta's aan het pad van juiste actie en de Smarta's aan het pad van kennis.