Moderne hindoeïstische bewegingen en spirituele leiders

Arya Samaj werd in 1875 opgericht door Swami Dayananda Sarasvati als een radicale hervormingsbeweging. Dayananda wilde een halt toeroepen aan de christelijke zendingsdrang en terugkeren naar de Vedische traditie. Hij streefde er daarom naar het Hindoeïsme te zuiveren van wat hij beschouwde als latere toevoegingen, zoals beeldverering, bedevaart en ritueel baden. Hoewel Dayananda de nadruk legde op de Vedische traditie, wilde hij ook het Hindoeïsme moderniseren en Hindoes die zich tot de Islam en het Christendom hadden bekeerd weer opnemen. De volgelingen van de Arya Samaj stemmen ermee in de "Tien Principes" van de Arya Samaj te volgen, verering grotendeels door middel van havan of de heilige vuurceremonie en het reciteren van de Gayatri mantra.

De Ananda Marga Yoga Society werd in 1955 opgericht door Prabhat Rarjar Sarkar (1921-1990) in de deelstaat Bihar, India. Ananda Marga, zoals zij gewoonlijk wordt genoemd, ziet zichzelf als "een internationale sociaal-spirituele beweging die betrokken is bij het tweeledige streven naar zelfrealisatie en dienstbaarheid aan de gehele schepping". Sarkar, beter bekend als Sri Sri Anandamurti, wordt door zijn volgelingen vaak aangeduid als "Baba" (vader). Ananda Marga beoefent Tantra Yoga, meditatie en actieve betrokkenheid bij sociale dienstverlening met als doel het realiseren van een meer humane en rechtvaardige wereld.

De Brahma Kumaris World Spiritual Unviversity (BKWSU) werd aan het eind van de jaren dertig opgericht door Lekhraj Khubchand Kirpalani (1877-1969) in Karachi (nu Pakistan). Hij was een rijke diamanthandelaar en vroom Hindoe die later de spirituele naam Pajapita Brahma aannam. De Raja Yoga die door de Brahma Kumari’s wordt omarmd, omvat geen mantra's, speciale houdingen of ademhalingstechnieken. Het wordt gewoonlijk beoefend in een zittende houding met de ogen open gericht op een afbeelding van rode en oranje stralen die uit een centrum van licht komen. Mediteerders worden aangemoedigd zich te concentreren op een "derde oog" achter het voorhoofd, met als doel het beoefenen van "zielsbewustzijn", waarbij het zelf niet als lichaam maar als ziel wordt herkend.

De Brahmo Sabha werd in 1828 opgericht door Rama Mohan Roy en werd in 1843 geherstructureerd en omgedoopt tot Brahmo Samaj door Devendranatha Tagore, vader van de bekende dichter Rabindranatha Tagore. Rama Mohan was zeer geleerd en sterk beïnvloed door het christendom. Hij was het niet eens met de doctrine van reïncarnatie en streed voor de afschaffing van bepaalde traditionele praktijken, waarvan sommige op grove wijze waren misbruikt, zoals: kaste, polygamie, beeldverering, sati en kinderhuwelijken. Devendranatha Tagore werd sterk beïnvloed door de westerse filosofie van Locke en Hume

De Chinmayananda Missie werd in 1953 in India opgericht door volgelingen van Swami Chinmayananda (1916-1993). Hun leer is gebaseerd op Advaitic Vedanta.

De Divine Life Society werd gesticht door Shivananda Sarasvati Maharaja (1887-1963) en haar filosofie en rituele praktijk zijn geworteld in de Bhakti Yoga en Raja Yoga paden van het Hindoeïsme.

De Gaudiya Math werd gesticht door Bhaktisiddhanta Sarasvati Maharaja (1869-1936) in 1918 en creëerde een moderne instelling gewijd aan de bevordering van het vaishnavisme. De oorspronkelijke Gaudiya Math is nu verdeeld in verschillende Maths met verschillende namen en spirituele leiders maar met bijna identieke filosofie en praktijken.

De Internationale Vereniging voor Krishna Bewustzijn (ISKCON) of de Hare Krishna Beweging zoals ze gewoonlijk genoemd wordt, werd in 1966 opgericht door A.C. Bhaktivedanta Swami (door zijn volgelingen Srila Prabhupada genoemd). De Hare Krishna-beweging is een tak van het Gaudiya (Bengaals) Vaishnavisme dat behoort tot de Madhva Sampradaya, één van de belangrijkste Vaishnava tradities. Ze is gebaseerd op de leer van de grote vaishnava-heilige Chaitanya (1486-1534), die beschouwd wordt als een incarnatie van Radha en Krishna. Hij verzette zich tegen het starre kastensysteem door op grote schaal het gezamenlijk reciteren van de Hare Krishna mantra te populariseren en door brahmana's te creëren uit diegenen die in lagere varna’s (kasten) geboren waren.

De Mata Amritanandamayi Math is een netwerk van centra over de hele wereld, gewijd aan de leer van Mataji (geb. 1951) die in de jaren 1960 in India ontstond. In de tempels beoefenen toegewijden een vorm van Bhakti Yoga door het zingen van Mataji's bhajans/liederen. Toewijding aan een grote verscheidenheid van godheidsfiguren, waaronder Jezus, Boeddha, de Maagd Maria enz. is toegestaan en wordt zelfs aangemoedigd, omdat Mataji gelooft dat alle religies spirituele paden zijn die leiden naar dezelfde Ene God.

Meher Baba (1894-1969) was een Indiase spirituele leraar die verschillende soorten religies en spirituele wijsheid samenvoegde.

De Osho Commune International werd opgericht door Osho, voorheen bekend als Bhagavan Shree Rajneesh (1931-1990), een controversieel spiritueel leraar uit India. Zijn synthese van spiritualiteit met persoonlijke groeipsychologie trok aanzienlijke aantallen westerlingen aan.

De Ramakrishna Missie werd gesticht door de Bengaalse heilige Vivekananda Swami (1863-1902) in de naam van zijn goeroe, Ramakrishna (1836-1886). Vivekananda Swami was expert in het presenteren van Advaita Vedanta van Shankara en maakte grote indruk op de Westerse wereld tijdens zijn presentatie voor het Wereldparlement van Religies in Chicago in 1893. Zij wordt geleid door een goed gedisciplineerd en georganiseerd lichaam van sannyasi’s (personen in de onthechte levensorde). Zij staat bekend om haar sociale en educatieve programma's.

Ramana Maharshi (1879-1950) was een alom erkende Hindoe mysticus die vele volgelingen uit zowel Oost als West aantrok. Hij was een buitengewone persoonlijkheid en zijn ashram werd befaamd omdat hij al zijn bewoners een diep gevoel van vrede en rust gaf. Ramana Maharshi wordt de relevantie van de Advaita-filosofie voor de moderne wereld toegedicht.

Sahaja Yoga werd gesticht door Sri Mataji Nirmala (geb. 1923). De praktijken combineren principes van het Tantrisme met rituelen en symbolen uit andere tradities, vooral uit Zuid-Azië.

Sai Organisatie werd opgericht door de hedendaagse Indiase goeroe Bhagavan Shri Sathya Sai Baba, geboren in 1926 in Andhra Pradesh. Hij beweert de reïncarnatie te zijn van de wonderdoener heilige uit Maharashtra Sai Baba van Shirdi (1856-1918). De beweging volgt de stijl van de Hindoe Bhakti maar legt de nadruk op de verbintenis van het individu met Sai Baba zelf als verpersoonlijking van de goddelijkheid. Liefde voor God wordt belangrijker geacht dan het leren van de bijbel of verzaking. Onbaatzuchtige liefde en liefdadigheidswerk worden bevorderd in plaats van terugtrekking uit de wereld. De leer is oecumenisch en benadrukt één enkele godheid als de essentie van alle religieuze tradities.

Siddha Yoga werd in 1961 gesticht door Swami Muktananda (1908-1982). De beweging citeert en becommentarieert rituele en filosofische teksten van de Veda, Vedanta, Saiva Agama en Tantra en heeft een speciale plaats ingeruimd voor teksten van het Kashmiri Shaivisme. Siddha Yoga lijkt een open of een opkomende canon van geschriften te hebben die bepaald wordt door de beoordeling van de goeroe van wat de toegewijden nodig hebben.

Sri Aurobindo Ashrama werd gesticht door Aurobindo Ghose (1871-1950) tijdens zijn zelfverkozen ballingschap in de Franse kolonie Pondicherry. Daar wijdde hij zijn leven aan yoga en het schrijven over spirituele zaken. Zijn ashram trok veel mensen aan uit India en het buitenland. Hij trachtte een integrale yoga te formuleren die de Hindoe Spiritualiteit samenvatte met moderne ideeën en een actieve rol in de wereld. Zijn discipelen planden de ontwikkeling van Auroville als een modelstad voor de moderne wereld. Hun werk gaat vandaag door.

De Swami Narayan traditie werd gesticht door Sahajananda Swami (1781-1830) die door zijn volgelingen als een incarnatie van God wordt beschouwd. De groep beweert voort te komen uit de Sri Sampradaya van Ramanuja, een van de belangrijkste vaishnava tradities, en haar volgelingen komen voornamelijk uit Gujarat. Er zijn nu verschillende Swami Narayana sampradaya’s die verschillende opvattingen weerspiegelen over de identiteit van de goeroe en de echte lijn van opvolging. De grootste is de Swami Narayana Missie, waarvan de huidige leider Pramukh Swami is.

Transcendentale Meditatie werd gesticht door Maharishi Mahesh Yogi. Het is een vorm van japa yoga, een vorm van meditatie die zowel in de Hindoeïstische als in de Sikh-traditie wordt gebruikt.

De Vishva Hindu parishad of "Hindu World Council" werd in 1964 opgericht door Swami Chinmayananda in samenwerking met andere religieuze leiders. De organisatiestructuur werd in 1982 vastgesteld in Delhi, waar nu het hoofdkwartier is gevestigd. De VHP streeft ernaar het Hindoebewustzijn te doen herleven en de samenwerking tussen Hindoes over de hele wereld te bevorderen. De VHP propageert een soort universeel hindoeïsme dat in grote mate gebaseerd is op de leer van Vivekananda